1. Les uit het verleden: een economische crisis ijlt vaak lang na

uit een aantal studies van het IMF heeft getrokken is:


De massale overheidssteun overal in de wereld heeft uiteindelijk een echte crisis kunnen voorkomen. Het naijl effect is daardoor geringer. Maar de wereldwijde schuldenberg is weer groter geworden, wat weer andere risico's met zich mee brengt.

2. Impact van een crisis zo groot dat herstel sneller zou moeten

De werkloosheid loopt op tijdens een crisis. Dat heeft impact op het individu en op de samenleving. Het zou daarom wenselijk zijn dat de economie zich snel zou kunnen herstellen als de eerste tekenen van een recessie zichtbaar worden. We zullen in de volgende paragrafen gaan bekijken waarom de vrije­markt­economie zich relatief traag herstelt van een crisis. Relatief traag omdat in de volgende parafen ook duidelijk wordt dat de even­wichts­eco­no­mie nauwelijks in de problemen komt. En als er zich problemen voordoen kan er snel worden bijgestuurd.

3. Klassiek crisis-versterkend gedrag: eigen belang voorop stellen

Tijdens een crisis of een crisis in wording beginnen bedrijven voorzichtig te anticiperen op wat komen gaat of zij worden door de omstandigheden gedwongen. Zij gaan op kosten besparen.

Het uitstellen van investeringen betekent dat andere bedrijven minder inkomsten hebben. Personeel dat ontslagen wordt zorgt voor onrust en maakt dat de consument bezorgd wordt.

Doordat bedrijven -al dan niet noodgedwongen- hun eigen belang voorop stellen, schaden zij andere bedrijven en de maatschappij. De economie geraakt verder in een recessie.

Ook burgers zien om zich heen dat de crisis andere mensen raakt en worden voorzichtiger met geld uitgeven. Iedere burger weet dat de economie verder inzakt als we met zijn allen minder besteden, maar tijdens een recessie kiest men toch voor zichzelf. Samenwerking zorgt er binnen de even­wichts­eco­no­mie voor dat dit klassieke crisisverhogende gedrag afwezig is. Door de samenwerkingsstructuur zullen organisaties elkaar ondersteunen, zeker als het wat minder gaat. Dat kunnen organisaties doen omdat er geen concurrentie is binnen de even­wichts­eco­no­mie en organisaties niet hoeven te overleven. De inkomsten van organisaties, het oprichten, veranderen, opsplitsen, fuseren en het sluiten van organisaties wordt namelijk op een ander manier geregeld.
Organisaties hebben er alle belang bij om gemeenschappelijk op te trekken: zij zijn dienstbaar aan de lokale gemeenschap. En die dienstbaarheid houdt ook in dat zij de lokale economie bloeiend houden. Anders dan in de vrije markt waar bedrijven met name tijdens een crisis kiezen voor het eigen overleven zullen organisaties door hun gemeenschappelijk optrekken de economie juist ondersteunen.

Ook consumenten vertonen dit klassieke crisisverhogende gedrag niet binnen de even­wichts­eco­no­mie. De voornaamste redenen zijn dat zij zelf kunnen bepalen hoe hun economisch systeem functioneert en het lokale economisch systeem als samenleving zelf volledig kunnen sturen. En dat sturen gebeurt door de burgers lokaal in samenspraak met hun lokale organisaties. Hierdoor zal het vertrouwen in de economie niet snel verdwijnen. De sociale cohesie binnen de en­wichts­eco­no­mie zorgt ervoor dat men zich verantwoordelijk voelt voor elkaar en maakt dat men er samen de schouders onder wil zetten. Het vertrouwen van burgers in hun eigen economie is toch al groot omdat de eco­nomie lokaler georiënteerd is en beter draait.

De even­wichts­eco­no­mie heeft voorzieningen om dit te signaleren en bij te sturen. Keuzes van het individu die ervoor zorgen dat de samenleving als geheel benadeeld wordt, resulteren in een geringere toegang tot de financiële en sociale voordelen die dit systeem biedt.

4. Vanaf 2008 wordt een zwakkere economische crisis-structuur zichtbaar

Globalisatie heeft er vanaf ongeveer 1990 voor gezorgd dat veel economieën in de wereld anders gaan functioneren. Tijdens de globale economische crisis van 2008 lijkt het erop dat alle economieën maar moeilijk kunnen herstellen van de opgelopen schade, zoals al in paragraaf 1. aan bod is gekomen.

In deze paragraaf wordt getracht om te duiden waarom de economieën van de wereld na circa 2008 slechter kunnen omgaan met tegenslagen. Ook wordt toegelicht waarom de even­wichts­eco­no­mie beter is toegerust om met deze crisissituatie om te gaan.

4.1. Moderne commu­nicatie- en informatie­techniek versterkt ons streven naar eigen belang

In januari 2007 kondigde Steve Jobs de eerste iPhone aan. Dat was de doorbraak van de smartphone. Tegenwoordig is iedereen via moderne commu­nicatie- en informatie­middelen direct met elkaar verbonden. Het beeldbellen dat sterk opkomt tijdens de coronacrisis versterkt dit nog eens. Dit maakt de wereld tot één grote stad. En in die grote stad kopen velen, beïnvloed door reclame, ogenblikkelijk de nieuwste luxe spullen. Dat wakkert onze hebzucht aan en versterkt het streven naar eigen belang. We zijn meer gericht op de korte termijn en het eigen voordeel.

We kunnen beslissingen in ons eigen belang nemen waarvan we de consequenties voor anderen die letterlijk ver van ons af staan niet kunnen overzien. En we kunnen beslissigen nemen waarvan we de consequenties voor mensen in andere delen van de wereld wel kunnen overzien maar naast ons neer kunnen leggen.

Voor het tijd­perk van de informatie­technologie waren die pri­maire driften ook aanwezig, maar gemeen­schapszin en gericht­heid op de gemeenschappelijke toekomst waren zeker even sterk aanwezig. De opkomst van de televisie in Nederland 1951 en in België 1953 betekende dat het hele land 's avonds vaak gekluisterd zat aan de buis en keek naar één uitzending. Zo'n uitzending was de volgende dag op straat en op het werk gespreksonderwerp. die de Nederlander en Vlaming in haar eentje gemeenschapszin en bijbehorende normen en waarden bijbracht door alleen maar zichzelf te zijn. Na 2008 lijkt het onmogelijk dat iemand nog zo'n podium kan vinden en zo'n verbindende functie kan vervullen.

Daarnaast richten mensen zich bij het waarnemen wat er om hen heen gebeurt veel sterker op negatief nieuws. Doordat we na 2008 veel meer toegang hebben tot informatie reageren we veel sneller op negatieve ontwikkelingen. Bij een dreigende crisis houden we daarom eerder de hand op de knip en wordt de crisis een feit, zoals al toegelicht in paragraaf 3. Zoals we zagen bevordert de moderne communicatietechniek in de vrije­markt­economie het streven naar eigen belang omdat in deze economie eigen belang en individualisme de norm is.
In de even­wichts­eco­no­mie waarin samenwerking de norm is, heeft het streven naar eigen belang geen voordeel voor het individu en zal dus niet worden versterkt. In een economie waarin samenwerking de norm is, zal de digitale communicatietechniek deze samenwerking juist beter faciliteren. En samenwerken zorgt ervoor dat de economie bloeiend blijft, zoals in 3. al is al toegelicht en hieronder ook weer aan bod komt.

4.2. MKB kan economie nauwelijks versterken tijdens een crisis

Het MKB kan door de digitale ontwikkeling en de daarmee gepaard gaande globalisering minder rekenen op een lokale vaste klantenkring. Doordat de consument en het bedrijfsleven minder lokaal georiënteerd zijn moet het lokale MKB het meer en meer opnemen tegen bedrijven die elders kunnen produceren op een manier die lokaal niet geaccepteerd zou worden of om andere redenen lokaal niet mogelijk is.

We zullen nu zien waarom dat zo is.

Nederland is het land met relatief veel zzp'ers. Zzp'ers zijn voor een belangrijk deel onderdeel van de platformeconomie en/of een flexibele schil. De werkgelegenheid onder die zzp'ers neemt hierdoor tijdens een crisis af. Zij zullen de economie in crisistijd dus verzwakken.
Overigens wordt dit beeld in de crisis van 2008 vertekend doordat veel werknemers hun vaste contract verliezen en als laagbetaalde zzp'ers aan de slag gaan.



Dat zal veelal beteken dat zij ook relatief snel kosten gaan besparen als een crisis aanbreekt.

Al met al zal het MKB van na 2008 een economische crisis verergeren doordat zij zelf last hebben van de crisis en met hun noodzakelijke bezuinigingen de economie verder verzwakken. De evenwichtseconomie is een economie waarin alles zo lokaal mogelijk georganiseerd wordt. Dat pakt overigens goed uit omdat de prijzen in de evenwichtseconomie gemiddeld veel lager zijn dan in de sterk geglobaliseerde vrije markt. Ook pakt het goed uit omdat de innovatiekracht aanzienlijk groter wordt en de consument beter geholpen wordt.
Door deze lokale orientatie heeft het MKB een betere positie: mensen en bedrijven kopen lokaal, dus bij het lokale MKB.

Alle organisaties, dus ook in het MKB, hebben in de even­wichts­eco­no­mie een vaste klantenkring. Hierdoor hoeven zij niet te overleven. Zij gaan niet bezuinigen en verdiepen een crisis dus niet.

Daarnaast zullen zij in samenwerking met andere organisaties bij een potentiële crisis bijsturen. Organisaties zijn namelijk dienstbaar aan hun klantenkring, de lokale samenleving. Een belangrijk aspect van dit dienstbaar zijn aan de samenleving is dat de economie bloeiend gehouden wordt.

4.3. Globaal opererende ketens voegen niets toe tijdens groei en ondermijnen tijdens crisis

Een deel van onze hoogwaardige producten en diensten worden door meerdere veelal grotere bedrijven gemaakt, waarbij meestal ieder afzonderlijk bedrijf een klein deel van de totale inspanning levert. Veelal bepaalt een multinational hoe de keten in elkaar steekt en hoe de keten werkt. Deze globaal opererende ketens hebben nadelen voor de economie.

Allereerst blijkt uit onderzoek dat deze ketens telkens minder bijdragen aan de economie, crisis of niet. Ook blijkt dat het aantrekken van deze ketens binnen de landsgrenzen nauwelijks leidt tot een beter draaiende economie.

Daarnaast maakt deze globale ketenstructuur economieën kwetsbaarder tijdens een crisis. Economische problemen in één land verplaatsen zich namelijk via die ketens snel naar andere landen. En tijdens een crisis blijkt dat multinationals zich richten op kostenbesparing. Een voor de hand liggende reden waarom multinationals telkens minder bijdragen aan de economie is hun machtspositie. Zij gebruiken deze onder andere om belastingen te omzeilen, kosten op arbeid en milieumaatregelen te drukken.

Grote organisaties en multinationals in de even­wichts­eco­no­mie zijn dienstbaar aan hun lokale klanten, dus aan de samenleving. Zij hebben net als alle organisaties geen machtsbasis. En organisaties dienen die samenleving onder andere door de economie bloeiend te houden. Hierdoor zullen grote bedrijven bij een economische bedreiging alles in het werk stellen om deze om te buigen naar stabiele bloei.

5. Structurele economische knelpunten in de vrije markt

Zoals al uitgebreid aan de orde is gekomen bij het thema Rampen leggen onze economie plat, kent de vrije markt een aantal serieuze problemen die pas goed duidelijk worden als er het alternatief van de evenwichtseconomie tegenover gezet wordt.
Deze problemen worden nu in grote lijnen geschetst. Het alternatief van de even­wichts­even­wichtseco­nomie wordt uitgebreid toegelicht bij de links in de tekst. Daar is uitgebreid toegelicht dat de even­wichts­even­wichtseco­nomie op alle punten veel beter presteert.

• Wegvallen van vertrouwen tijdens een crisis
  In de vrije markt is het moeilijk om vertrouwen te hebben in het economisch systeem omdat we allemaal een of meerdere economische crises hebben meegemaakt. Als een economie in crisis geraakt dan is het nauwelijks mogelijk om de beweging omlaag te keren. En omdat we hierdoor tijdens het ontstaan van een crisis sneller het vertrouwen verliezen trekken we ons eigen plan en gaan we op de kleintjes letten.
• Domino-economie
  De vrijemarkteconomie functioneert alleen redelijk als er nergens serieuze problemen ontstaan. Als in een deel van de economie of van een financieel systeem problemen heeft dan verplaatst dat zich en kan de gehele economie in een crisis geraken. Vervolgens kunnen ook andere economieën geraakt worden. Het domino effect.
• Geen zelfherstellend vermogen
  En als de crisis eenmaal een feit is dan kan de vrijemarkteconomie zichzelf niet herstellen. Van een degelijk economisch systeem zou je mogen verwachten dat het een crisis op eigen kracht te boven kan komen. En juist daar is de vrijemarkteconomie niet toe in staat. Het is wachten totdat de crisis is overgewaaid.
• Een starre economie
  Tijdens een crisis kunnen de meeste bedrijven weinig anders doen dan plannen maken voor na de crisis en hun activiteiten aanpassen aan de nieuwe realiteit.
  In crisistijd en overigens ook in betere tijden is het niet vanzelfsprekend dat nieuwe goede ideeën en goede producten de markt zullen bereiken. Markt­domi­nantie, reclame­kracht, toegang tot kapitaal en distri­butie­kanalen zijn zeer beperkende factoren voor zinvolle nieuwe ontwikke­lingen. De vrije­markt­economie maakt telkens meer van hetzelfde. Samenwerking zou hiervoor veel meer kansen bieden. Dit maakt de economie als geheel star.
• Vermijdbare werkloosheid tijdens een crisis
  Tijdens een crisis hebben relatief veel mensen geen of weinig werk terwijl ze juist in een crisis zinvol werk kunnen verrichten. Een efficiënt economisch systeem zou mensen ook tijdens een crisis aan het werk moeten houden.

6. Structurele financiële knelpunten in de vrije markt

De vrije markt kent ook een aantal structurele financiële knelpunten die extra wringen tijdens een crisis. In onderstaande bijgevoegde links is ook te lezen waarom de even­wichts­eco­nomie deze knelpunten niet kent.

• Crisisbestrijding door meer schulden
  Het tegengaan van een economische crisis ten gevolge van een lockdown gebeurt door schulden te maken. De regeringen nemen voortdurend maatregelen om op korte termijn brandjes te blussen. Een van de gevolgen, de groeiende schuldenberg, is iets waar we met zijn allen -zeker op Europees niveau maar ook wereldwijd- eigenlijk geen raad mee weten. Van een degelijk economisch systeem zou je mogen verwachten dat deze structurele financiële problemen niet voorkomen.
• Voortdurende strijd over financiële ondersteuning van Zuid-Europa door Noord-Europa
  De steunpakketten voor het aan de rand van de afgrond verkerende Giekenland, de steunpakketten voor Zuidelijke landen ten gevolge van de coronacrisis gaan gepaard met veel wrijving, zonder dat dit leidt tot structurele oplossingen. Van Europa zou je mogen verwachten dat we in staat zijn om een samenwerking aan te gaan die alle partijen zinvol vinden.
• Hulp aan ontwikkelingslanden blijft dweilen met de kraan open
  De globalisatie neemt toe. En onze open op het buitenland georiënteerde Europese economieën zijn gevoelig voor wat er in ontwikkelingslanden gebeurt. Omdat daar de zaak niet op orde is, krijgen we als eerste tijdens een crisis te maken met de gevolgen daarvan. Onze relatief bescheiden ontwikkelingshulp verandert daar niets aan.
  Het zou goed zijn als we op de middellange termijn veel beter zouden kunnen omgaan met vluchtelingenstromen.
  Voor de lange termijn zou het goed zijn als we een structureel andere relatie met ontwikkelingslanden aangaan. Een relatie waarin we elkaar op een gelijkwaardige manier versterken.

Referenties

[1]	Nout Wellink, Wikipedia
[2]	De groeicijfers die tijdens een crisis worden voorspeld blijken achteraf niet te kloppen. Het nieuwe Amerika | Nout Wellink, BNR Big five Diana Matroos 12-11-2020
[3]	Vanaf 8 min 35 sec gaat het in de volgende podcast over 'We onderschatten hoe erg de crisis is'. Nout Wellink over zijn boek Ontgelden, Spraakmakers NPO radio 1, dinsdag 25 augustus 2020 We onderschatten de diepte van de coronacrisis, Hans de Boer van VNO-NCW, ND 25 april 2020 Er is een gigantische crisis op komst, AD 1 mei 2020
[4]	November 2020 komen weer wat optimistische geluiden over economie: CBS meldt in derde kwartaal 2020 de grootste economische groei ooit van 7,7%. Eerder waren er twee kwartalen met 8,5% krimp: Economische groei op kwartaalbasis Impact corona op Nederlandse economie minder sterk dan gemiddeld in de EU, CBS 13-11-2020 Hierdoor en door de aangekondigde coronavaccins verwachten economen in november 2020 al eind 2021 weer een redelijk normale situatie: Economenpanel over de economische verrassingen door vaccins, BNR 23 november 2020
[5]	CBS: Werklozen voelen zich ongezonder dan mensen met werk, RTLNieuws 3 februari 2020
[6]	Het kwaad van werkloosheid. Over prioriteiten van politieke leiders, Toegepaste sociale wetenschap 11 april 2013
[7]	Langdurige effecten van de coronacrisis voor de arbeidsmarkt, CBP augustus 2020
[8]	Drie economen van de Amerikaanse Centrale Bank laten in hun onderzoek, 'Aggregate Supply in the United States', zien hoe de crisis blijvende schade heeft aangericht. Het drietal schat dat het bbp van de Verenigde Staten ruim 7 procent onder de trend van vóór de crisis lag: Aggregate Supply in the United States: Recent Developments and Implications for the Conduct of Monetary Policy. Een studie door economen van de Federal Reserve had als conclusie dat Amerika's langdurige hoge werkloosheid jarenlang serieuze nadelige effecten op de bbp-groei zal hebben: Economic Growth and the Unemployment Rate, CRS Report for Congress januari 2013
[9]	Ook in 2020 worden investeringen weer uitgesteld: Bedrijven stellen hun investeringen massaal uit, FD 24 nov. 2020 Belgische bedrijven stellen massaal investeringen uit, de Tijd 17 april 2020
[10]	Ben jij een sucker? Of stiekem freerider?
[11]	TV-geschiedenis met Mies Bouwman, BNNVARA 2018 Tv-legende Mies Bouwman (88) overleden, NOS 2018
[12]	Figuur 11 pagina 27 in het onderstaande jaarbericht laat zien dat het MKB in crisistijd minder werkgelegenheid biedt: Jaarbericht Staat van het MKB 2018 Andere bronnen over afnemende werkgelegenheid in het MKB: MKB niet langer belangrijkste banenmotor van Nederland, Trouw 24 januari 2017 MKB niet langer belangrijkste banenmotor van Nederland, zelfde artikel als boven van ECE Zzp’er haalt ons niet uit de crisis, Sociale Vraagstukken, 7 september 2012 Jaarbericht Staat van het MKB 2017 Jaarbericht Staat van het MKB 2015
[13]	Banken wijzen zo'n 20 tot 50 procent van de kredietaanvragen van kleine ondernemers af. Deze bedrijven die het al moeilijk hadden gaan eerder failliet: Er is een gigantische crisis op komst, AD 1 mei 2020 Ook voor de coronacris hadden 30% van de Nederlandse bedrijven geen groei in FTE én geen groei in productiviteit. Hiervan zullen veel bedrijven tijdens de crisis geen bijdrage kunnen leveren aan het ondersteunen van de economie. Economenpanel over de veerkracht van de economie, BNR 23 november 2020, 17min49sec tot 19min00sec
[14]	De macht van Tech | Constantijn van Oranje, BNR Big five 26 november 2020