1. Voordelen individualisering

In de jaren 70 was individualisering alleen maar positief. In die tijd stond individualisering voor keuzevrijheid, ontworstelen aan autoritaire gezagsverhoudingen en zelfontplooiing.

Een vrouw is niet verplicht moeder te worden. Wiens vader bakker of boer is, is niet meer verplicht voor hetzelfde beroep te kiezen. Wie niet tevreden is met zijn geslacht of uiterlijk kan dat laten veranderen.

2. Negatieve aspecten

Verzelfstandiging betekent ook dat iedereen over meer eigen producten beschikt en mensen meer op zichzelf gaan wonen. Dit betekent extra kosten en extra consumptie.

Tegenwoordig heeft individualisme ook de negatieve betekenis van alleen maar voor zichzelf zorgen en niet voor elkaar. Het individu wordt egoïstischer en in de samenleving verdwijnt de sociale cohesie.

De voortschrijdende individualisering kent als negatief gevolg beslist de afbrokkeling van de traditionele vormen van solidariteit. Hierdoor komen ‘restgroepen’ - groepen mensen die door wat voor omstandigheden dan ook niet kunnen of willen voldoen aan de eisen van de moderne tijd - met hun rug tegen de muur te staan. Ze voldoen niet aan de nieuwe vereisten van zelfbeheersing en zelfsturing die de maatschappij van hen verlangt. ^[1] De hang naar vrijheid in de jaren 60 heeft uiteindelijk de individualisering die we nu waarnemen tot gevolg gehad.

3. Gevolgen voor sociale netwerken

Doordat we meer op onszelf gaan wonen, krijgen we ook andere sociale netwerken. ^[1] Vroeger toen mensen meer in gezinsverband woonden, leefden we in een gesloten netwerk. Nu moeten we een eigen sociaal netwerk opbouwen. Hierdoor worden mensen kwetsbaarder. Het opbouwen van een sociaal netwerk doet een beroep op 'sociale vermogens'.

Wie geen goed sociaal netwerk kan opbouwen, heeft een achterstand op persoonlijk en economisch vlak. Een aantal problemen, lang niet allemaal, zullen nu besproken worden aan de hand van onderzoek.

3.1. Eenzaamheid is een maatschappelijk probleem

Dat veel mensen moeite hebben met het opbouwen van een eigen sociaal netwerk blijkt uit de toch wel schokkende hoeveelheid mensen die zich eenzaam voelen.

Vaak zijn ze verlegen, leggen daardoor nauwelijks contacten en maken weinig vrienden.

3.2. Hoog- en laagopgeleiden leven in gescheiden sociale netwerken

Hoger en lageropgeleiden leven steeds meer in verschillende werelden, ze zijn het liefst 'onder elkaar'. De tegenstellingen tussen beide groepen kunnen leiden tot gevoelens van onbehagen.

Volgens het rapport hebben veel mensen vooral contact met mensen van hun eigen opleidingsniveau. Door gescheiden sociale netwerken, bijvoorbeeld op internet, ontstaan gescheiden belevingswerelden. Daardoor kunnen de groepen elkaar steeds meer gaan mijden.

Mensen met een lage opleiding voelen zich vaak kwetsbaar over hun opleiding. Hoog- en laagopgeleide personen denken heel anders over politieke thema's als migranten en de EU.

De hoogopgeleiden, 22% van de Nederlanders, zijn voor open grenzen. Zij hebben vaak veel vertrouwen in de politiek en de maatschappij. De laagopgeleiden, 17%, zijn meer nationalistisch. Zij hebben minder vertrouwen in politiek en maatschappij. De meerderheid van de Nederlanders zit er echter tussenin.

Momenteel begint deze scheiding al de eerste maatschappelijke problemen te creëeren.
Dit soort tegenstellingen hebben de potentie om de samenleving te ondermijnen. De in 2015 begonnen vluchtelingencrisis heeft nog altijd de potentie om de samenleving te ontwrichten.

3.3. Sociale netwerken die de maatschappij ondermijnen

Het lijkt erop dat meer mensen in geïsoleerde sociale netwerken een leven leiden dat ver af staat van de normen en waarden in de maatschappij.

Sta je op internet met je pipa (pistool) of met veel doekoe (geld), dan ben je de shit (de man). De getoonde stapels geld in filmpjes en talloze afbeeldingen op sociale media zijn waarschijnlijk 'verdiend' met pinpasfraude en drugsgerelateerde criminaliteit. Criminele jongeren hebben sociale media nodig om hun publiek te bereiken. Vaak zijn het jongeren die waardering zoeken bij hun eigen groep. Daar geldt: hoe crimineler je bent, hoe meer straatrespect je krijgt.

Er zijn natuurlijk meer sociale netwerken waarin zich denkbeelden ontwikkelen die ver af staan van de maatschappelijke realiteit. Radicalisering, negatieve uitingen op twitter, pesten, asociaal gedrag zijn enkele uitingsvormen hiervan.

4. Antwoord van de evenwichts­economie

In een aantal opzichten neemt de evenwichts­economie afscheid van het individualisme. Individualisme in de 21e eeuw betekent ook eigen keuzes maken en niet hoeven te kijken naar de consequenties van die keuzes. We doen daar allemaal aan mee door onze manier van consumeren.
Zo weten we allemaal dat ons consumptie­gedrag onder andere slechte arbeidsomstandigheden, kinderarbeid en milieu­verontreiniging veroorzaakt, maar we doen het toch. Weinig mensen kijken naar de consequenties. De evenwichts­economie zorgt voor transformatie van onze economie én een verandering van onze instelling. Beide kunnen niet zonder elkaar zoals toegelicht is in het voorafgaande thema Echt economisch herstel blijft uit, paragraaf 2.

De transformatie gaat ervoor zorgen dat we het wel zinvol vinden rekening te houden met de consequenties van onze keuzes. Bij het menu-onderdeel Hoe werkt het? wordt thema voor thema toegelicht hoe die verandering eruit ziet. Een onderdeel hiervan, het overkoepelend thema Tijdspad ontwikkelingen in de evenwichts­economie, geeft een globaal overzicht van hoe de transformatie zal verlopen.

We gaan nu wat dieper in op de negatieve aspecten van sociale netwerken. De rode draad hierbij is dat een groot deel van ons niet in staat is om een sociaal netwerk op te bouwen, of deel uitmaakt van een netwerk waarin ideeën worden ontwikkeld die de groep vervreemden van de samenleving. Hoe geïsoleerder de groep, hoe meer er sprake is van vervreemding. De vervreemding treedt op omdat de groep weinig contact heeft met buitenstaanders. En men is in staat om buitenstaanders erbuiten te houden. De evenwichts­economie geeft burgers veel meer invloed op de lokale samenleving. Bij de thema's Samenwerking en verbinding zoeken en Ontstaan sociale cohesie. wordt toegelicht waarom burgers zich meer verantwoordelijk gaan voelen voor het geheel. Groepen die buiten de boot dreigen te vallen, worden daarom in deze samenleving opgevangen.

Omdat randgroepen zich niet kunnen onttrekken aan de maatschappij, kunnen zij aangesproken worden op hun gedrag. Zij kunnen zich niet onttrekken aan de maatschappij omdat zij in hun omgeving niet anoniem zijn en zij door hun werk -iedereen heeft in principe werk, zie Werk voor iedereen- geconfronteerd worden met de maatschappelijke normen en waarden.
Ook krijgen met name mensen die buiten de boot dreigen te vallen extra begeleiding. Dit kan op het werk of in de privésfeer gebeuren. Dit wordt toegelicht bij het thema Samenwerking en verbinding zoeken.
Hierbij maakt het een groot verschil of deze normen en waarden vanuit traditie worden opgelegd of dat ze door persoonlijke betrokkenheid worden overgebracht.

Individualisering van onze samenleving zal in de evenwichts­economie veel minder optreden. De praktijk leert namelijk dat sterke lokale economieën veel lokale voorzieningen hebben waar men elkaar op een informele manier treft. Voorzieningen waar iedereen de vruchten van plukt, ontstaan. Men treft elkaar op en na het werk.
De hierdoor ontstane sociale cohesie zorgt ervoor dat de (rest-)groepen beter integreren.

Referenties

[1]	Rapport Individualisering en sociale integratie Op pag 61 wordt toegelicht waarom groepen die voldoen aan de vereisten van deze tijd met de rug tegen de muur staan. Op pagina 53 en 54 wordt dieper ingegaan op het ontstaan van andere sociale netwerken
[2]	Kies de video reportage deel1 Vrijheid uit het drieluik Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap. Het individualistisch ideaal van vrijheid betekent doen wat je wilt. Wat zijn de gevolgen hiervan? Zijn we daarmee met zijn allen echt beter af of zitten er keerzijden aan ons vrijheidsbeeld?
[3]	Onderzoek Een Vandaag 25 september 2014: Eén op de drie jongeren eenzaam
[4]	Rapport: Gescheiden werelden? van het Nederlandse Sociaal en Cultureel planbureau, 2014
[5]	In de lagere milieu's vind je geen slimme mensen meer. Slimme mensen uit lagere milieu's zijn 'verhuisd' naar de klasse van hoogopgeleiden Het populisme groeit in Europa
[6]	Van de straathoek naar Facebook